Hoá chất vô cơ cơ bản

Khái niệm và Phân loại Hoá chất Vô cơ

Để hiểu về hóa chất vô cơ cơ bản, trước hết chúng ta cần nắm vững khái niệm chung về hóa chất vô cơ. Hóa học vô cơ là lĩnh vực nghiên cứu các hợp chất không chứa liên kết carbon-hydro (C-H), ngoại trừ một số trường hợp ngoại lệ lịch sử hoặc có cấu trúc đơn giản liên quan đến carbon như các oxit của carbon (CO₂, CO), muối carbonat (CaCO₃, Na₂CO₃) , muối cyanide (NaCN) các hợp chất carbide CaC₂…

Lĩnh vực này bao trùm nghiên cứu về các nguyên tố hóa học, tính chất của chúng, cấu trúc, phản ứng và ứng dụng của các hợp chất được hình thành từ hầu hết các nguyên tố trong bảng tuần hoàn, trừ các hợp chất hữu cơ điển hình.

Hoá chất vô cơ cơ bản là một phân nhóm quan trọng trong hóa học vô cơ, bao gồm những hợp chất vô cơ được sản xuất với số lượng lớn, đóng vai trò thiết yếu làm nguyên liệu hoặc chất xử lý trong nhiều quy trình công nghiệp. Chúng được gọi là “cơ bản” vì chúng là nền tảng, là điểm khởi đầu cho nhiều chuỗi sản xuất hóa chất khác, và có mặt rộng rãi trong hầu hết các ngành kinh tế.

Việc phân loại hóa chất vô cơ có thể dựa trên nhiều tiêu chí khác nhau, giúp chúng ta hệ thống hóa và hiểu rõ hơn về tính chất và mối quan hệ giữa các hợp chất. Các cách phân loại phổ biến bao gồm:

Phân loại theo tính chất hóa học:

• Axit: Các hợp chất có khả năng cho proton (H⁺) hoặc nhận cặp electron. Axit vô cơ mạnh là nhóm hóa chất cơ bản rất quan trọng
• Bazơ (Kiềm): Các hợp chất có khả năng nhận proton hoặc cho cặp electron. Bazơ vô cơ mạnh cũng là nhóm cơ bản thiết yếu
• Muối: Sản phẩm của phản ứng trung hòa giữa axit và bazơ. Muối vô cơ cơ bản rất đa dạng và phổ biến
• Oxit: Hợp chất của một nguyên tố với oxy. Oxit vô cơ bao gồm oxit kim loại (bazơ hoặc lưỡng tính) và oxit phi kim (axit hoặc trung tính)
• Hidroxit: Hợp chất chứa nhóm −OH liên kết với kim loại hoặc gốc amoni. Hydroxit kim loại mạnh là bazơ
• Hydrua: Hợp chất của một nguyên tố với hydro, Amoniac là một hidroa vô cơ cơ bản quan trọng.

Phân loại theo thành phần nguyên tố:

• Các hợp chất chứa Halogen (Fluoride, Chloride, Bromide, Iodide)
• Các hợp chất chứa Lưu huỳnh (Sulfid, Sulfat, Sulfite)
• Các hợp chất chứa Nitơ (Nitrat, Nitrit, Amoniac)
• Các hợp chất chứa Photpho (Phosphat, Phosphide)
• Các hợp chất chứa Kim loại kiềm và kim loại kiềm thổ
• Các hợp chất của các nguyên tố chuyển tiếp

Phân loại theo quy mô sản xuất và tầm quan trọng công nghiệp

Đây là cách phân loại gần gũi nhất với khái niệm “cơ bản”. Nhóm này tập trung vào những hóa chất được sản xuất hàng triệu tấn/năm và có vai trò then chốt trong nhiều ngành. Các ví dụ điển hình nhất chính là Axit Sulfuric, Amoniac, Natri Hydroxit, Axit Nitric, Natri Carbonat, Axit Phosphoric, Clo, Hydro…

Các Nhóm Hoá chất Vô cơ Cơ bản Chính và Đặc điểm Nổi bật

Đây là phần trung tâm của bài viết, đi sâu vào các loại hóa chất vô cơ cơ bản quan trọng nhất, bao gồm tính chất, phương pháp sản xuất cơ bản và các ứng dụng chính.

Các Axit Vô cơ Mạnh Cơ bản:

Axit mạnh là xương sống của nhiều quy trình công nghiệp. Chúng có khả năng phản ứng mạnh với nhiều loại vật liệu, đóng vai trò là chất xúc tác, chất oxy hóa, hoặc tác nhân hòa tan.

Axit Sulfuric

• Tính chất: Là một chất lỏng sánh, không màu, không mùi, tan vô hạn trong nước và tỏa nhiệt rất mạnh. Là axit mạnh, có tính ăn mòn cao, và đặc biệt là có tính háo nước mạnh, có thể hút ẩm từ không khí hoặc từ các hợp chất hữu cơ (gây than hóa). Là chất oxy hóa mạnh khi đặc và nóng.
• Sản xuất: Chủ yếu bằng phương pháp Tiếp xúc
• Ứng dụng: Quan trọng nhất là sản xuất phân bón (sulfat amoni, supe lân). Ngoài ra, được sử dụng rộng rãi trong: lọc dầu (loại bỏ tạp chất), sản xuất hóa chất khác (axit clohidric, axit nitric, sulfat kim loại), xử lý bề mặt kim loại (tẩy gỉ), sản xuất sợi nhân tạo, chất tẩy rửa, thuốc nhuộm, ắc quy chì-axit, và làm chất hút ẩm.

Axit Nitric

• Tính chất: Là chất lỏng không màu khi tinh khiết, bốc khói trong không khí, có mùi hắc. Là axit mạnh, có tính oxy hóa mạnh ở mọi nồng độ (đặc biệt là khi đặc và nóng). Có thể phản ứng với hầu hết kim loại (trừ Au, Pt) và nhiều phi kim. Axit nitric đặc có thể gây thụ động hóa một số kim loại như Al, Fe, Cr.
• Sản xuất: Chủ yếu bằng phương pháp Ostwald
• Ứng dụng: Quan trọng nhất là sản xuất phân bón nitrat (amoni nitrat, canxi nitrat). Là thành phần chính trong sản xuất thuốc nổ (TNT, nitroglycerin), thuốc nhuộm, sợi tổng hợp (nylon), xử lý bề mặt kim loại, và sản xuất các hóa chất nitrat khác.

Axit Hydrochloric

• Tính chất: Là dung dịch nước của khí hydro clorua HCl. Là axit mạnh, có mùi xốc, ăn mòn mạnh. Khí HCl tan rất tốt trong nước, tạo ra dung dịch axit clohidric.
• Ứng dụng: Tẩy gỉ và làm sạch bề mặt kim loại trước khi mạ, hàn; sản xuất các clorua kim loại; xử lý nước hồ bơi (điều chỉnh pH); công nghiệp thực phẩm (sản xuất sirô ngô, gelatin); sản xuất nhựa PVC; khai thác dầu khí (axit hóa giếng dầu); và nhiều ứng dụng hóa chất khác.

Axit Phosphoric

• Tính chất: Thường ở dạng dung dịch lỏng, không màu, không mùi, vị chua. Là axit trung bình, có khả năng tạo ra ba loại muối (đihidro phosphat, hidro phosphat, phosphat). Ít độc và ăn mòn hơn các axit mạnh khác.
• Ứng dụng: Quan trọng nhất là sản xuất phân bón phosphat (supe phosphat, diamoni phosphat – DAP, monoamoni phosphat – MAP). Ngoài ra, được dùng trong: công nghiệp thực phẩm (chất tạo vị chua cho đồ uống cola, chất bảo quản), xử lý bề mặt kim loại (chống gỉ), sản xuất chất tẩy rửa, y học, và xử lý nước.

Các Bazơ/Kiềm Vô cơ Mạnh Cơ bản

Các bazơ mạnh, còn gọi là kiềm mạnh, có khả năng trung hòa axit, thủy phân nhiều hợp chất, và được sử dụng rộng rãi trong nhiều quy trình công nghiệp.

Natri Hydroxit

• Tính chất: Chất rắn màu trắng, hút ẩm mạnh, tan nhiều trong nước và tỏa nhiệt. Là bazơ mạnh, ăn mòn mạnh da, vải, giấy.
• Ứng dụng: Sản xuất xà phòng và chất tẩy rửa, công nghiệp giấy và bột giấy, sản xuất sợi nhân tạo (rayon), xử lý vải dệt (mercerizing), xử lý nước, sản xuất hóa chất khác (như natri aluminat), lọc dầu, công nghiệp thực phẩm, và xử lý bề mặt kim loại.

Amoniac

• Tính chất: Khí không màu, mùi khai, nhẹ hơn không khí, tan rất nhiều trong nước tạo thành dung dịch amoniac (bazơ yếu). Dễ hóa lỏng và bay hơi, tỏa nhiệt khi hóa lỏng và thu nhiệt khi bay hơi (ứng dụng làm chất làm lạnh).
• Ứng dụng: Quan trọng nhất là sản xuất phân bón (urê, amoni nitrat, amoni sulfat). Ngoài ra, dùng làm: chất làm lạnh, sản xuất axit nitric, thuốc nổ, nhựa, sợi tổng hợp, hóa chất dược phẩm, xử lý môi trường

Kali Hydroxit

• Tính chất: Tương tự NaOH, là chất rắn màu trắng, hút ẩm mạnh, tan nhiều trong nước, là bazơ mạnh, ăn mòn.
• Ứng dụng: Tương tự NaOH, nhưng thường được dùng trong các ứng dụng đặc biệt hơn như: sản xuất xà phòng lỏng, chất tẩy rửa công nghiệp, pin kiềm, sản xuất kali cacbonat và các hóa chất kali khác, làm chất hút ẩm và hấp thụ CO₂

Canxi Hydroxit

• Tính chất: Chất rắn màu trắng, ít tan trong nước. Là bazơ mạnh (so với các bazơ không tan khác), dung dịch nước vôi trong có tính kiềm.
• Ứng dụng: Xử lý nước thải và khí thải (làm trung hòa axit), công nghiệp xây dựng (vữa xây, sơn), nông nghiệp (cải tạo đất chua), sản xuất hóa chất khác.

Các Muối Vô cơ Cơ bản:

Muối là sản phẩm của phản ứng trung hòa, nhưng nhiều loại muối lại đóng vai trò là hóa chất cơ bản với quy mô sản xuất và ứng dụng khổng lồ.

Natri Clorua

• Tính chất: Tinh thể màu trắng, tan tốt trong nước. Là muối trung tính, rất bền.
• Nguồn gốc: Khai thác từ mỏ muối hoặc sản xuất từ nước biển (phơi, kết tinh).
• Ứng dụng: Quan trọng nhất là nguyên liệu cho công nghiệp Chlor-Alkali. Ngoài ra, dùng làm: gia vị thực phẩm, bảo quản thực phẩm, chất làm tan băng trên đường, sản xuất sođa và các hóa chất natri khác.

Natri Carbonat

• Tính chất: Tinh thể màu trắng, tan tốt trong nước, dung dịch có tính kiềm yếu (do thủy phân).
• Sản xuất: Chủ yếu bằng phương pháp Solvay (quá trình amoniac-soda). Nguyên liệu chính là muối ăn và amoniac
• Ứng dụng: Công nghiệp thủy tinh (thành phần chính làm hạ nhiệt độ nóng chảy của silic đioxit), sản xuất chất tẩy rửa và xà phòng, công nghiệp giấy và bột giấy, xử lý nước, sản xuất hóa chất natri khác, công nghiệp dệt.

Canxi Carbonat

• Tính chất: Chất rắn màu trắng, không tan trong nước, bị phân hủy bởi nhiệt tạo vôi sống
• Nguồn gốc: Có sẵn trong tự nhiên dưới dạng đá vôi, đá phấn, đá cẩm thạch, vỏ sò, san hô.
• Ứng dụng: Quan trọng nhất là nguyên liệu sản xuất xi măng và vôi sống. Dùng làm: chất độn trong sản xuất giấy, nhựa, sơn, cao su; vật liệu xây dựng; chất xử lý đất chua trong nông nghiệp; sản xuất thủy tinh; công nghiệp thực phẩm và dược phẩm (chất bổ sung canxi, chất chống axit).

Các Oxit Vô cơ Cơ bản:

Oxit của các nguyên tố kim loại và phi kim đóng vai trò quan trọng, từ nguyên liệu xây dựng đến các chất xử lý.

Carbon Đioxit

• Tính chất: Khí không màu, không mùi, nặng hơn không khí. Không duy trì sự cháy. Tan ít trong nước tạo axit carbonic yếu. Có thể hóa rắn ở nhiệt độ thấp tạo đá khô.
• Nguồn gốc/Sản xuất: Sản phẩm của quá trình đốt cháy nhiên liệu hữu cơ, hô hấp, phân hủy hữu cơ. Sản xuất công nghiệp từ sản phẩm phụ của tổng hợp amoniac, sản xuất ethanol, hoặc khai thác từ các nguồn tự nhiên.
• Ứng dụng: Đồ uống có gas, dập lửa, đá khô (bảo quản lạnh), môi trường khí trơ, sản xuất urê, tổng hợp hóa chất (metanol), kích thích sinh trưởng cây trồng (nhà kính).

Lưu huỳnh Đioxit

• Tính chất: Khí không màu, mùi hắc, độc, gây kích ứng đường hô hấp. Tan trong nước tạo axit sulfurơ yếu.
• Nguồn gốc/Sản xuất: Đốt cháy nhiên liệu chứa lưu huỳnh (than đá, dầu mỏ), đốt lưu huỳnh hoặc quặng sulfid.
• Chủ yếu để sản xuất axit sulfuric, Dùng làm chất tẩy trắng (giấy, đường), chất khử, chất bảo quản (rượu vang, trái cây khô – mặc dù gây tranh cãi).

Canxi Oxit

• Tính chất: Chất rắn màu trắng, có tính kiềm mạnh. Phản ứng mạnh với nước tạo vôi tôi (Ca(OH)₂)
• Sản xuất: Nung đá vôi (CaCO₃) ở nhiệt độ cao (khoảng 900-1000°C) trong lò nung vôi.
• Ứng dụng: Sản xuất xi măng, sản xuất vôi tôi, xử lý nước thải (trung hòa axit, loại bỏ phosphat), luyện kim (làm sạch tạp chất), nông nghiệp (cải tạo đất chua), sản xuất hóa chất khác (canxi cacbua).

Tính chất Chung của Hoá chất Vô cơ Cơ bản

Mặc dù rất đa dạng, các hóa chất vô cơ cơ bản thường có những tính chất chung nhất định, giúp phân biệt chúng với các hợp chất hữu cơ và hiểu rõ hơn về hành vi của chúng.

Tính chất Vật lý:

• Trạng thái vật lý: Ở điều kiện thường, nhiều hóa chất vô cơ cơ bản tồn tại ở dạng rắn (muối, oxit kim loại, bazơ rắn). Một số là chất lỏng (axit sulfuric, axit nitric đặc) hoặc chất khí (amoniac, hydro clorua, carbon dioxide, sulfur dioxide).
• Nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi: Các hợp chất vô cơ, đặc biệt là các hợp chất ion (muối, oxit kim loại, bazơ kim loại kiềm/kiềm thổ), thường có nhiệt độ nóng chảy và nhiệt độ sôi rất cao do lực hút tĩnh điện mạnh giữa các ion hoặc liên kết cộng hóa trị phân cực mạnh trong mạng tinh thể.
• Độ tan: Độ tan trong nước của hóa chất vô cơ rất đa dạng. Nhiều muối (clorua, nitrat, sulfat của kim loại kiềm/kiềm thổ) và bazơ mạnh (NaOH, KOH) tan tốt trong nước do khả năng tạo liên kết hydro với nước và sự phân ly thành ion.
• Độ dẫn điện: Các hợp chất vô cơ ở trạng thái nóng chảy hoặc khi hòa tan trong nước tạo ra các ion tự do có khả năng dẫn điện. Đây là đặc trưng của các chất điện giải. Các hợp chất vô cơ ở trạng thái rắn thường không dẫn điện (ngoại trừ một số trường hợp đặc biệt).

Tính chất Hóa học:

• Khả năng phản ứng với nước: Nhiều oxit kim loại tan trong nước tạo bazơ
• Phản ứng Trung hòa: Axit phản ứng với bazơ tạo thành muối và nước
• Phản ứng Oxy hóa – Khử (Redox): Nhiều hóa chất vô cơ có khả năng tham gia vào các phản ứng trao đổi electron.
• Phản ứng Trao đổi ion (Phản ứng tạo kết tủa, bay hơi, chất điện ly yếu): Xảy ra khi trộn dung dịch các chất điện ly, dẫn đến sự hình thành chất không tan (kết tủa), chất khí bay hơi, hoặc chất điện ly yếu (ví dụ: nước, axit/bazơ yếu). Phản ứng tạo kết tủa được ứng dụng trong phân tích hóa học và xử lý nước/nước thải.
• Tính bền: Hợp chất vô cơ thường bền hơn các hợp chất hữu cơ ở nhiệt độ cao, mặc dù một số (như muối carbonat, nitrat) có thể bị phân hủy bởi nhiệt.

Ứng dụng Đa dạng của Hoá chất Vô cơ Cơ bản

Sự “cơ bản” của các hóa chất này thể hiện rõ nhất qua sự hiện diện và vai trò thiết yếu của chúng trong hầu hết các ngành công nghiệp và nhiều khía cạnh của đời sống hàng ngày. Dưới đây là tổng hợp các ứng dụng chính, phân theo lĩnh vực:

Nông nghiệp

• Phân bón: Đây là ứng dụng lớn nhất của nhiều hóa chất vô cơ cơ bản
• Điều chỉnh độ pH đất: Vôi sống và vôi tôi được sử dụng để trung hòa đất chua (giảm độ axit), cải thiện cấu trúc đất và cung cấp canxi cho cây trồng.

Công nghiệp

• Công nghiệp Hóa chất: Bản thân các hóa chất vô cơ cơ bản là nguyên liệu hoặc chất xúc tác để sản xuất hàng nghìn các hóa chất khác.
• Công nghiệp Giấy và Bột Giấy: là hóa chất chính trong quá trình nấu bột giấy (tách lignin khỏi cellulose trong gỗ). NaOH cũng dùng để tẩy trắng giấy.
• Công nghiệp Dệt May: NaOH dùng trong quy trình Mercerizing để tăng độ bền, độ bóng và khả năng bắt màu của sợi bông. Các axit và muối vô cơ khác được dùng trong tẩy trắng, nhuộm và hoàn thiện vải.
• Lọc dầu khí: Axit sulfuric đặc được dùng làm chất xúc tác trong quá trình Alkylation (tăng chỉ số octan của xăng) và loại bỏ tạp chất trong dầu mỏ.
• Sản xuất Nhựa và Polyme: Amoniac là nguyên liệu sản xuất caprolactam (tiền chất nylon-6) và các amin khác. Các axit vô cơ có thể dùng làm xúc tác.
• Sản xuất Vật liệu Xây dựng: Vôi sống và đá vôi là nguyên liệu chính để sản xuất xi măng và vôi xây dựng.
• Sản xuất Thủy tinh và Gốm sứ: CaCO₃ và Na₂CO₃ à những thành phần quan trọng trong hỗn hợp nguyên liệu sản xuất thủy tinh, giúp hạ nhiệt độ nóng chảy của cát silic.
• Sản xuất Chất tẩy rửa và Xà phòng: NaOH và KOH là nguyên liệu chính để xà phòng hóa chất béo, tạo xà phòng.
• Pin và Năng lượng: Axit sulfuric là chất điện giải trong ắc quy chì-axit (ắc quy ô tô). Kali hydroxit (KOH) là chất điện giải trong pin kiềm và một số loại pin nhiên liệu.
• Khai thác mỏ: Axit sulfuric được sử dụng trong khai thác đồng và urani bằng phương pháp ngấm (leaching).

Xử lý Nước và Nước thải

• CaO và Ca(OH)₂ được dùng để điều chỉnh độ pH, làm mềm nước và loại bỏ các tạp chất lơ lửng.
• NaOH cũng dùng để điều chỉnh pH và loại bỏ kim loại nặng.
• Axit sulfuric và axit hydrochloric dùng để điều chỉnh pH và làm sạch thiết bị.
• Axit phosphoric và các phosphat có thể được dùng để loại bỏ kim loại nặng.

Y tế và Dược phẩm

• Nhiều hóa chất vô cơ cơ bản là nguyên liệu hoặc chất xử lý trong sản xuất thuốc.
• Magie hydroxit, và nhôm hydroxit, (được điều chế từ các hóa chất cơ bản) dùng làm thuốc kháng axit dạ dày.
• Amoniac dùng sản xuất các hợp chất nitơ hữu cơ dùng trong dược phẩm.

Các ứng dụng khác:

• Chất làm lạnh: Amoniac lỏng là chất làm lạnh hiệu quả trong các hệ thống công nghiệp lớn.
• Chất chống cháy: Một số hợp chất vô cơ (như muối phosphat, hợp chất nhôm) được dùng làm chất chống cháy cho vật liệu xây dựng, dệt may.
• Công nghiệp điện tử: Axit nitric và axit sulfuric dùng trong khắc ăn mòn các mạch in và xử lý bề mặt.

Sự đa dạng đáng kinh ngạc của các ứng dụng này minh chứng cho vai trò không thể thiếu của hóa chất vô cơ cơ bản trong việc duy trì và phát triển xã hội hiện đại.

An toàn và Tác động Môi trường của Hoá chất Vô cơ Cơ bản

Bên cạnh vai trò thiết yếu, việc sản xuất, vận chuyển, sử dụng và xử lý các hóa chất vô cơ cơ bản cũng tiềm ẩn những rủi ro đáng kể về an toàn cho con người và tác động tiêu cực đến môi trường nếu không được quản lý đúng cách.

An toàn Lao động và Sức khỏe Con người

• Tính ăn mòn: Nhiều axit mạnh và bazơ mạnh có tính ăn mòn rất cao đối với da, mắt, đường hô hấp và vật liệu. Tiếp xúc trực tiếp có thể gây bỏng nặng. Cần trang bị đầy đủ đồ bảo hộ cá nhân (quần áo, găng tay, kính/mặt nạ chống hóa chất) khi làm việc.
• Tính độc: Một số hóa chất hoặc sản phẩm phụ có thể độc. Khí amoniac, gây kích ứng mạnh đường hô hấp và mắt. Khí clo rất độc, gây tổn thương phổi nghiêm trọng. Lưu huỳnh đioxit gây kích ứng hô hấp và góp phần gây mưa axit. Oxit nitơ độc hại và góp phần gây ô nhiễm không khí.
• Nguy cơ cháy nổ: Amoni nitrat có tính oxy hóa mạnh và có thể gây nổ khi bị sốc, nung nóng hoặc lẫn với chất hữu cơ/dễ cháy. Hydro là khí rất dễ cháy nổ.
• Nguy cơ khác: Axit sulfuric đặc có tính háo nước mạnh, khi pha loãng với nước tỏa nhiệt lớn và có thể gây bắn tóe nguy hiểm. Bụi từ đá vôi, vôi sống có thể gây kích ứng.

Biện pháp An toàn:

• Tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình vận hành an toàn.
• Trang bị và sử dụng đầy đủ trang thiết bị bảo hộ cá nhân (PPE).
• Hệ thống thông gió và hút mùi hiệu quả tại khu vực sản xuất và sử dụng.
• Kho chứa hóa chất phải đảm bảo các yêu cầu kỹ thuật về chống ăn mòn, chống cháy nổ, tách biệt các loại hóa chất không tương thích.
• Có kế hoạch ứng phó sự cố tràn đổ, rò rỉ hóa chất.
• Đào tạo định kỳ về an toàn hóa chất cho người lao động.
• Nghiên cứu và triển khai các công nghệ sản xuất ít nguy hiểm hơn.

Kết luận

Hóa chất vô cơ cơ bản đóng vai trò nền tảng không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực khoa học và công nghiệp hiện đại. Từ sản xuất vật liệu xây dựng, phân bón, đến các ứng dụng trong dược phẩm, môi trường và công nghệ cao, các hóa chất vô cơ luôn góp phần quan trọng vào sự phát triển bền vững của xã hội.

Việc hiểu rõ đặc điểm, tính chất và ứng dụng của từng loại hóa chất vô cơ không chỉ giúp nâng cao hiệu quả sử dụng mà còn đảm bảo an toàn trong quá trình nghiên cứu và sản xuất. Trong bối cảnh khoa học ngày càng tiến bộ, vai trò của hóa chất vô cơ cơ bản hứa hẹn sẽ còn mở rộng, trở thành một mắt xích thiết yếu trong chuỗi đổi mới công nghệ và bảo vệ môi trường.